بیماری پارکینسون به انگلیسی (Disease s’Parkinson) به اختصار PD ، اختلال پیشرونده، مخرب و دراز مدت دستگاه عصبی مرکزی است که عمدتاً سیستم حرکتی بدن را مختل میکند. نشانه‌های این بیماری معمولا آرام و به تدریج ظاهر میشود و با پیشرفت بیماری، علائم غیرحرکتی نیز بروز می‌کنند. آشکارترین نشانه‌های زودرس این بیماری عبارتند از لرزش، خشکی بدن، آرام شدن حرکات و دشواری در راه رفتن. نشانه‌های شناختی و رفتاری این بیماری نیز در اغلب افراد معمولا به شکل افسردگی، اضطراب و فقدان علاقه و هیجان بروز میکند.
در مراحل پیشرفته بیماری پارکینسون، بعضاً زوال عقل نیز شایع است. فرد مبتلا به پارکینسون ممکن است مشکلاتی در خوابیدن و سیستم حواس خود نیز تجربه کند. نشانه‌های حرکتی این بیماری به علت از بین رفتن سلول‌ها در توده‌ی سیاه مغز و در نتیجه کاهش دوپامین که یک انتقال دهنده عصبی است رخ میدهد. دوپامین برای حفظ الگوهای حرکتی طبیعی بدن اهمیت زیادی دارد و دقیقاً به همین دلیل است که بسیاری از درمان‌های پارکینسون با هدف افزایش سطح دوپامین در مغز انجام میشوند.
در بیماری پارکینسون، از بین رفتن نورون‌ها یاخته‌های عصبی (در سایر بخش‌های مغز هم رخ میدهد و زمینه‌ساز برخی علائم غیرحرکتی این بیماری میشود. علاوه بر کاهش دوپامین و سلول‌هایی که دوپامین می‌سازند، پروتئینی به نام آلفا-ساینوکلین هم در بیماری پارکینسون نقش دارد. آلفا-سینوکلئین در حالت عادی به برقراری ارتباط نورون‌ها با یکدیگر کمک میکند اما در بیماری پارکینسون، این پروتئین در توده‌های میکروسکوپی به نام جسم لویی کپه کپه جمع میشود. محققان بر این باورند که آلفا-سینوکلئین در پیشرفت پارکینسون نقش دارد و شاید بتوان درمان‌های جدیدی ایجاد کرد که جلوی جمع شدن این پروتئین را بگیرد.
اگرچه علت بروز بیماری پارکینسون کامالً مشخص نیست، اما میدانیم که هر دو فاکتور ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند.
از این میان میتوان به فاکتورهایی مانند افزایش سن، پیشینه خانوادگی ابتال به بیماری پارکینسون، جهش‌های ژنتیکی، جنسیت، قرار گرفتن در معرض سموم دفع آفات، مصرف برخی داروها و پیشینه ٔ آسیب و جراحت مغز به عنوان عوامل بروز این بیماری اشاره کرد. مصرف کنندگان تنباکو و قهوه و چای، ریسک کمتری برای ابتلا به پارکینسون دارند.
رده بندی بیماری پارکینسون
بیماری پارکینسون شایعترین نوع پارکینسونیسم است و بعضاً پارکینسونیسم ایدیوپاتیک نامیده میشود که یعنی پارکینسونیسم بدون علت شناخته شده .دانشمندان گاهی پارکینسون را نوعی بیماری زوال عصبی به نام سینوکلئینپاتی تلقی می کنند که بر اثر تجمع غیرطبیعی پروتئین آلفا-سینوکلئین در مغز ایجاد می شود رده بندی پارکینسون به عنوان سینوکلئینپاتی، این بیماری را از سایر بیماری های زوال عصبی مانند آلزایمر متمایز می کند زیرا در آلزایمر، نوع دیگری از پروتئین به نام پروتئین تاو در مغز جمع میشود.
بین بیماری‌های رده ٔ تاوپاتی و سینوکلئینپاتی، همپوشانی‌های بالینی و پاتولوژیک قابل توجهی وجود دارد اما تفاوت‌هایی نیز به چشم میخورد. مبتلایان به بیماری آلزایمر، برخالف مبتالیان پارکینسون، اغلب دچار از دست رفتن حافظه میشوند. نشانه‌های اصلی و اساسی پارکینسون کندی حرکات، لرزش، خشکی و بی ثباتی وضعیت بدن معمولا جزو نشانه‌های آلزایمر نیستند.
تا کنون تالش‌هایی برای رده‌بندی پارکینسون در زیرشاخه‌های دیگر انجام شده، به خصوص با تمرکز بر سن بروز بیماری، پیشرفت علائم و افزایش لرزش، اما هیچ یک از این رده بندیها به صورت قطعی پذیرفته نشده است.
نشانه ها و علائم پارکینسون
شناخته شده ترین علائم پارکینسون، علائم حرکتی هستند. علائم غیرحرکتی شامل اختلال در دستگاه عصبی خودمختار، مشکلات عصبی-روانی تغییر خلقوخو، توانایی‌های شناختی، رفتار یا فکر، مشکالت حسّی به خصوص تغییر حس بویایی و مشکلات مربوط به خواب نیز در مبتلایان این بیماری شایع هستند. برخی از این علائم غیرحرکتی ممکن است در زمان تشخیص بیماری نیز وجود داشته باشند.
علائم حرکتی
پارکینسون بر پایه چهار نشانه اصلی بیماری مشخص میشود؛ ارتعاش و لرزش دست و پا در حال استراحت، (ترمور)، کندی حرکات(Akinesia)، سختی و خشکشدن دست و پا و بدن (Regidity) و صورت ماسکیشکل
(Flatface)چهار نشانه ٔ اصلی پارکینسون هستند.
در مراحل اولیه ٔ بیماری، ارتعاش اندام به صورت ملایم و معمولا در یک طرف بدن وجود دارد و احتیاجی به درمان نیست اما با پیشرفت بیماری، فرد دیگر قادر نیست لرزش‌های شدید اندام خود را کنترل کند به ویژه هنگامی که میخواهد تمرکز بیشتری داشته باشد.
اگر دو یا بیشتر از این نشانه ها در بیمار دیده شود، مخصوصاً وقتی که در یک سمت بدن بیشتر از سمت دیگر پدیدار شود، تشخیص پارکینسون داده میشود مگر اینکه نشانه‌های همزمان دیگری وجود داشته باشد که بیماری دیگری را نمایان کند. بیمار ممکن است در اوایل، بیماری را با لرزش دست و پا یا با ضعیف شدن حرکت احساس کند و دریابد که انجام هر کاری بیشتر از حد معمول طول میکشد یا اینکه سختی و خشک شدن حرکت دست و ضعف تعادل را تجربه میکند. نخستین نشانه‌های پارکینسون مجموعهای متفاوت از ارتعاش، برادیکنزیا، سفت شدن عضلات و تعادل ضعیف هستند.
تصویری از مسیرهای دوپامین در مغز
تغییراتی در حالت صورت و چهره نیز روی میدهد، از جمله ثابت ماندن (fixation) حالت صورت (ظاهراً احساسات کمی بر چهره نمایان میشود) یا حالت خیرگی چشم (به دلیل کاهش پلک زدن). عالوه بر این‌ها، خشک شدن شانه یا لنگیدن پا در سمت تحت تأثیر قرار گرفته از عوارض دیگر این بیماری است. افراد مسن ممکن است نمایان شدن یک به یک این نشانه‌های پارکینسون را به افزایش سن ربط بدهند، ارتعاش را لرزش بدانند، برادیکنزیا را به آرام شدن عادی و سفت شدن عضالت را به آرتروز نسبت بدهند. حالت قوز (stooped) این بیماری را هم خیلی از این افراد به سن یا پوکی استخوان (osteoporosis) ربط می‌دهند. هم بیماران مسن و هم بیماران جوان ممکن است پس از بیش از یک سال که با این عوارض روبه‌رو بوده‌اند برای تشخیص به پزشک مراجعه کنند.
علائم عصبی-روانی
پارکینسون میتواند منجر به مشکلات عصبی-روانی از سطح خفیف تا شدید بشود از جمله اختالالت خلقوخویی، شناختی، رفتاری و فکری اختالالت شناختی ممکن است در مراحل اولیه بیماری بروز کند، گاهی قبل از تشخیص، و طی روند بیماری شدیدتر شود شایعترین نقص شناختی در پارکینسون، اختلال کارکردهای اجرایی است که میتواند شامل مشکل در برنامه‌ریزی، انعطاف‌پذیری شناختی، تفکر انتزاعی، کنترل تکانه، حافظه ٔ کاری و کنترل توجه باشد .دیگر مشکلات شناختی در پارکینسون عبارتند از کاهش سرعت پردازش شناختی، اختلال در بازیابی حافظه، اختلال در ادراک و تخمین زمان .البته بازیابی اطلاعات معمولا با دادن سرنخ به فرد، بهبود مییابد. اختلال در ادراک دیداری-فضایی نیز بخشی از این بیماری است و برای مثال هنگام تشخیص چهره یا فهم جهت‌گیری خطوط دیده میشود.
فرد مبتلا به پارکینسون، دو تا شش برابر بیش از سایر افراد ریسک ابتلا به زوال عقل دارد .تا ۷۸ درصد مبتلایان پارکینسون، دچار زوال عقل مربوط به این بیماری میشوند شیوع زوال عقل با افزایش سن، و تا حد کمتری با طی شدن مدت بیشتری از آغاز بیماری، افزایش پیدا میکند. زوال عقل منجر به کاهش کیفیت زندگی بیمار و مراقبت کنندگان وی، افزایش مرگ و افزایش احتمال نیاز به بستری شدن در آسایشگاه میشود.